Nowe muszelki w Zatoce Gdańskiej

TytuÅ‚u tej wiadomoÅ›ci, choć trywialny, wbrew pozorom nie ma sÅ‚użyć turystycznemu uatrakcyjnieniu spacerów po naszych plażach, ale zwrócić uwagÄ™ zwykÅ‚ego czytelnika na poważny przyrodniczy problem. Sprawa jest ważna podwójnie, gdyż po pierwsze dotyczy nowych gatunków obcych w wodach Zatoki GdaÅ„skiej, a po drugie odnosi siÄ™ do obszaru, który od lat 90 ubiegÅ‚ego wieku wielu przyrodników rekomendowaÅ‚o do objÄ™cia ochronÄ… rezerwatowÄ… – okolic OrÅ‚owa i RedÅ‚owa.

W ubiegÅ‚ym roku zgÅ‚osiÅ‚ siÄ™ do Stacji Morskiej w Helu Pan Bartosz Glinka z Gdyni . W jego kolekcji znalazÅ‚y siÄ™ dwa rodzaje niecodziennych okazów – skorupiaki i miÄ™czaki. Gdy je znalazÅ‚ żyÅ‚y!

Nowym skorupiakiem okazaÅ‚ siÄ™ wÄ…sonóg z rodzaju Megabalanus, który obejmuje niemal 40 gatunków żyjÄ…cych, głównie w ciepÅ‚ych i tropikalnych wodach oceanicznych. Gatunek lub gatunki znalezione na gdyÅ„skim brzegu sÄ… caÅ‚kowicie obce baÅ‚tyckiemu ekosystemowi. Jest wÅ›ród nich Megabalanus coccopoma, ale może być i Megabalanus tintinnabulum – wÄ…sonogi, które od kilkunastu lat sÄ… już trwale odnotowywane w wodach Morza Północnego u brzegów Belgii. Prace nad ustaleniem przynależnoÅ›ci taksonomicznej znalezisk trwajÄ…, gdyż wcale nie musi być tak, że jest to jeden czy dwa gatunki, ale nawet ich liczniejsza „mieszanka”. Przemawia za tym prawdopodobna przyczyna ich dotarcia do naszych brzegów – o czym dalej.

Natura osiedliła Megabalanus coccopoma na pacyficznej części centralnej i Południowej Ameryki. W połowie XIX wieku znaleziono pierwszy europejski okaz tego gatunku we francuskim porcie Le Havre. Co ciekawe, że niektóre okazy wąsonogów znalezione na brzegu Zatoki Gdańskiej były żywe. Ich przetrwanie w naszych warunkach hydrologicznych stanowi zagadkę.

Agregacja kilku osobników Megabalanus coccopoma wraz z towarzyszącą poroślową fauną i florą. Fotografia okazu znalezionego na plaży w Redłowie.

WÄ…sonogi podobnie jak raki, kraby czy krewetki sÄ… skorupiakami. WybraÅ‚y jednak niezwykÅ‚Ä… strategiÄ™ życia. OsÅ‚onione Å›ciankami przytwierdzonymi do twardego wapiennymi domkami, „stojÄ…c na gÅ‚owie”, wachlarzowatymi nogami napÄ™dzajÄ… sobie do otworu gÄ™bowego, unoszÄ…cy siÄ™ w wodzie pokarm[4]. OdfiltrowujÄ… go z drobnej organicznej zawiesiny toni wody. RosnÄ… i rozmnażajÄ… siÄ™ szybko tworzÄ…c kolonie i formujÄ…c w ten sposób siedlisko wielu drobniejszym gatunkom.

Pierwszymi obcymi wąsonogami jakie dotarły statkami z wód Ameryki Południowej do Europy i Bałtyku były pąkle - Balanus improvisus. Odkryto je w Królewcu w 1844 roku, zatem 170 lat temu. Kilka lat wcześniej donoszono o ich obecności w Belgii i Holandii. Ekonomiczne skutki inwazji gatunku widać chociażby w kosztach czyszczenia z nich kadłubów statków, kutrów, jachtów, boi oraz sieci. Kosztuje to gospodarkę morską krajów nadbałtyckich miliony euro rocznie.

Natomiast nowym miÄ™czakiem jaki siÄ™ udaÅ‚o znaleźć na brzegu Zatoki GdaÅ„skiej okazaÅ‚ siÄ™ lubiÄ…cy sÅ‚onawe wody małż - Rangia cuneata. Jego wnikniÄ™cie do BaÅ‚tyku odbyÅ‚o siÄ™ etapami. Wpierw, w 2010 roku zauważono go rosyjskiej części Zalewy WiÅ›lanego. Rok później pracownicy naukowi MIR – Jan Warzocha i Aleksander Drgas donieÅ›li, że jest już i w naszej

Rodzimym miejscem występowania gatunku jest odległy od nas rejon Zatoki Meksykańskiej. Jednak Na początku tego wieku odkryto ją w belgijskich wodach Morza Północnego (w rejonie Antwerpii). Podejrzewa się, że gatunek ten nieintencjonalnie wsiedlono tam około 2000 roku.

Specjaliści są pewni, że czynnikiem, który spowodował rozwleczenie tych gatunków po wodach mórz europejskich jest nienależyta troska o czystość zbiorników wód balastowych statków oraz brak kontroli sprzętu i jednostek służących do pogłębiania torów i refulacji brzegów. Zarządzający tymi jednostkami oraz środowiskiem morza długo nie doceniali tego problemu. Ten sposób zanieczyszczania naturalnych siedlisk morskich ma jednak ulec ukróceniu. Prostym sposobem jest, przede wszystkim podniesienie przyrodniczej odpowiedzialność użytkowników floty, pływającego sprzętu hydrotechnicznego, administratorów portów i akwenów, a szczególnie morskich obszarów chronionych. Międzynarodowa Organizacja Morska (IMO) została wyposażona prawny instrument - Konwencję BWM.

Antropogeniczny transfer obcych gatunków poza granice ich zoogeograficznych zasiÄ™gów trwa od dziesiÄ™cioleci, ale w drugiej poÅ‚owie XX wieku proces ten przyspieszyÅ‚ i staÅ‚ siÄ™ groźny nie tylko dla ekosystemów ale i gospodarki. Nie powstaÅ‚ jeszcze pierwszy w Polsce rezerwat morski jakim miaÅ‚y być wody u orÅ‚owskich i redÅ‚owskich brzegów Gdyni, a jego różnorodność biologiczna zostaÅ‚a antropogenicznie „wzbogacona” nowymi, obcymi gatunkami. Warto dodać, iż sprawa nie dotyczy tylko tych dużych, Å‚atwo zauważalnych gatunków. Im zapewne towarzyszyÅ‚y i inne. Już na zdjÄ™ciu Megabalanus coccopoma, każdy uważny przyrodnik dostrzeże wapienny „domek” jakiegoÅ› gatunku wieloszczeta oraz plechy niezidentyfikowanych glonów. Jak dotarÅ‚y do Zatoki GdaÅ„skiej ? Nie trudno postawić hipotezÄ™ –dowieziono je tu prawdopodobnie wraz z refulatem. Trudniej jest powiedzieć – skÄ…d? Można to jednak sprawdzić.


Wykonana dla zrealizowanych w tym rejonie prac i konstrukcji hydrotechnicznych analiza oddziaÅ‚ywania tych przedsiÄ™wzięć na lokalne siedliska przyrodnicze wypadÅ‚a w ocenie Instytutu Morskiego pozytywnie[6]. Wydaje siÄ™, że wnioski z niej pÅ‚ynÄ…ce należy przemyÅ›leć, biorÄ…c pod uwagÄ™ szerszy przyrodniczy kontekst. Weryfikacji wymagajÄ… także zaÅ‚ożenia i plan ochrony przyszÅ‚ego rezerwatu. Trudo sobie wyobrazić, że akwen, który ma być przykÅ‚adem naturalnoÅ›ci wyróżniaÅ‚ siÄ™ „biologicznymi zanieczyszczeniami” w postaci obecnoÅ›ci obcych gatunków m.in. wieloszczeta (Marenzelleria neglecta), pÄ…kli (Balanus improvisus), kraba weÅ‚nistorÄ™kiego (Eriocheir sinensis), krabika amerykaÅ„skiego (Rhithropanopeus harrisii), babki byczej (Naogobius melanostomus) i nowych egzotycznych przybyszy. To oczywiÅ›cie duże uproszczenie problemu, ale czy nie warty jest on refleksji?

Nie tylko w obszarach ochronnych sÄ… zakazy wykonywania groźnych dla przyrody dziaÅ‚aÅ„. Trzeba umieć przewidywać skutki i starać siÄ™ minimalizować potencjalne zagrożenia, a ostrożnoÅ›ciowe podejÅ›cie powinno stać siÄ™ rutynÄ… dla zarzÄ…dzajÄ…cych morzem. Gatunki obce sÄ… szczególnym dla niego zagrożeniem. CechÄ… wielu z nich jest to, że raz wysiedlone nie dajÄ… siÄ™ usunąć. Ten rodzaj „Å›mieci” - niestety … potrafi siÄ™ rozmnażać.

Polska, jeszcze nie ratyfikowała powstałej w 2004 roku Konwencji BMW - Międzynarodowej konwencja o kontroli i postępowaniu ze statkowymi wodami balastowymi i osadami.

Bałtyk bogacił i żywił naszych przodków. My na utrzymanie jego naturalności ponosimy co raz większe wydatki. Wąsonogi i małże są zwykle jadalne. Niestety czasami kumulują zbyt dużo toksycznych substancji.

Krzysztof Skóra

wiÄ™cej informacji o gatunkach obcych  znajdziesz tutaj.

źródlo: http://hel.ug.edu.pl/aktu/lastminut/inicjal.html
zdjęcie: Agregacja kilku osobników Megabalanus coccopoma wraz z towarzyszącą poroślową fauną i florą. Fotografia okazu znalezionego na plaży w Redłowie.